Czy pigułka pomoże na wszystko? Lekarz o polskiej lekomanii

Polska, według Narodowego Instytutu Leków, znajduje się w ścisłej czołówce państw, w których spożywa się najwięcej leków i suplementów diety. Dodatkowo popyt na leki systematycznie rośnie. Nadużywamy leki na receptę i leki, które możemy kupić bez recepty. Coraz częściej próbujemy leczyć swoje choroby na własną rękę, ulegamy reklamom. Sami u siebie rzadko identyfikujemy nadmiarowe zażywanie leków, tłumacząc ich przyjmowanie właściwościami leczniczymi.

O lekach i suplementach diety oraz ich nadużywaniu rozmawiamy z lek. med. specjalistką medycyny rodzinnej, internistką Anną Płaczkiewicz.

Dlaczego tak chętnie sięgamy po tabletki?

Bardzo często szukamy szybkiego rozwiązania problemu. Łatwiej jest nam przyjąć leki, połknąć tabletkę niż na przykład zmienić styl życia czy nawyki żywieniowe. Chcemy też szybkich efektów leczenia chorób. Wzrost popytu na leki i suplementy można przypisać też starzeniu się społeczeństwa. Niestety łatwy dostęp do leków (dostępność bez recepty, możliwość zakupu w różnych punktach handlowych, porady prowadzone przez strony internetowe) nasila niepożądane zjawiska. Pacjenci chodzą do różnych specjalistów i zalecane są im te same leki. Przyjmują więc np. 2-3 dawki leku zamiast 1. Poza tym często łączą niesteroidowe leki przeciwzapalne, tj. aspiryna, ibuprofen, paracetamol. Przekraczają tym samym maksymalne, bezpieczne dawki. Jednym z czynników, przyczyną lekomanii może być również skłonność do uzależnień. 

Które leki są najczęściej nadużywane?

Najbardziej uzależniające są leki stosowane w leczeniu bólu zwłaszcza opioidy. I mam tu na myśli leki zawierające morfinę i leki, które mają w swoim składzie kodeinę. Mogą uzależniać również leki działające na ośrodkowy układ nerwowy, które stosowane są w leczeniu np. zaburzeń lękowych, depresji albo zaburzeń snu. Nadużywanie tych leków (głównie benzodiazepin) może spowodować utratę świadomości, a nawet śmierć. Leki te w dużej mierze mocno uzależniają i dla wielu pacjentów są tabletkami szczęścia. Leki, które w swoim składzie mają amfetaminę są bezpieczne wtedy, jeśli pacjent przyjmuje je w sposób właściwy i pod nadzorem lekarza. Nadużywane prowadzą do uzależnienia.

Czy mogą nas uzależniać leki powszechnie dostępne, takie, które możemy kupić w aptece lub markecie? Przyjmujemy je często, by szybko sobie pomóc…

Niestety tak. Przykładem są, oprócz wspomnianych i łatwo przecież dostępnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, farmaceutyki na kaszel. Często zawierają kodeinę i dekstrometorfan. Preparaty udrażniające nos w swoim składzie mogą mieć pseudoefedrynę, która w dużych dawkach może zmieniać świadomość. Uzależnić mogą też krople na katar z oksymetazoliną lub ksylometazoliną. W powszechnej świadomości utarło się, że zioła są bezpieczne. Tymczasem ziołowe leki przeczyszczające również mogą uzależniać i w pewnym momencie pacjent nie jest w stanie się wypróżnić bez mieszanki przeczyszczającej.

Leki bez recepty mogą szkodzić? Co z suplementami diety? 

Tak, leki mogą i często szkodzą. Bardzo często są przyjmowane bez kontroli specjalistycznej. Mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, przyjmowanymi zgodnie z zaleceniami lekarza, często na stałe. Większość z pacjentów nie czyta ulotek dołączonych do leków dostępnych bez recepty. A niewłaściwe przyjmowanie preparatów medycznych, w tym suplementów może być niebezpieczne dla zdrowia. Na przykład niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą powodować uszkodzenia przewodu pokarmowego, przyczyniając się do powstawania zapalenia śluzówki żołądka i dwunastnicy czy powstawania wrzodów żołądka. Niektóre badania wskazują na ich negatywny wpływ na funkcjonowanie układu sercowo – naczyniowego, ponieważ zwiększają ryzyko zawału serca i udaru mózgu.

Suplementy także mogą być szkodliwe, jeśli są przyjmowane w nadmiarze lub bez konsultacji z lekarzem. Niektóre witaminy i minerały w dużych dawkach mogą powodować toksyczność, np. nadmiar witaminy A uszkadza wątrobę. Niewłaściwa suplementacja może zaburzać równowagę składników odżywczych w organizmie, prowadząc do niedoborów innych substancji, np. nadmiar wapnia może ograniczać wchłanianie magnezu. Suplementy niskiej jakości lub kupowane z niepewnych źródeł mogą zawierać zanieczyszczenia, metale ciężkie lub substancje niedozwolone, co stanowi zagrożenie dla zdrowia. Interakcje suplementów z lekami mogą osłabiać lub wzmacniać ich działanie, np. witamina K może osłabiać skuteczność leków przeciwzakrzepowych.

Jak to się dzieje, że nasz organizm się uzależnia?

To jest interakcja między organizmem a środkiem chemicznym. Sam mechanizm powstawania uzależnienia wydaje się prosty – doznania osiągane po przyjęciu danego środka skłaniają „użytkownika” do ponownego zażycia. Jeśli czuję się lepiej po przyjęciu danego specyfiku, mogę środek stosować dalej. Jest to tak zwana zasada behawioralnego wzmocnienia. Lek (nadużywany) wywołuje zmiany w czynnościach fizjologicznych i psychicznych. Najpierw powstaje zależność psychiczna od danej substancji, potem fizyczna. Brak substancji na tym etapie wywołuje zaburzenia czynności organizmu. Tzw. zespół abstynencyjny (odstawienny) jest ważnym sygnałem, świadczącym o problemie lekomanii. Osoba pozbawiona leku jest rozdrażniona lub ospała. Może uskarżać się na zawroty głowy, nudności, problemy ze snem i z apetytem.

Czy i w jaki sposób można leczyć lekomanię?

Nie istnieje jedna cudowna metoda. Najważniejsza jest wiedza o stosowanych lekach i odpowiedzialne ich przyjmowanie, adekwatne do choroby. Jeśli wystąpi problem uzależnienia, jedną z metod jest sukcesywne zmniejszanie dawki i w konsekwencji odstawienie danego leku. Wszystko oczywiście pod kontrolą lekarza. W przypadku uzależnień od leków opioidowych konieczna często bywa terapia substytucyjna i psychoterapia. Najłatwiej leczy się uzależnienia od leków, które nie wpływają na mózg człowieka. Podczas kuracji, jeśli tylko mamy wrażenie, że działanie leku osłabło, warto się temu przyjrzeć.

Wszystkie leki przyjmowane zgodnie z zaleceniem lekarza mogą poprawić jakość życia osób cierpiących na różne dolegliwości. Zażywanie przez krótki czas i pod nadzorem lekarza specjalisty nawet najbardziej uzależniających leków, rzadko prowadzi do uzależnienia. Dopiero ich nadużywanie przynosi trudne konsekwencje.

Dziękujemy za rozmowę