Alergia – przyczyny i objawy, jak leczyć alergię?

Mówiąc o alergii, często nie zdajemy sobie sprawy, że jest w tej chwili jedną z najpowszechniejszych chorób na świecie. Według badań cierpi na nią około 40 proc. z nas, a liczba pacjentów nadal rośnie. Warto więc wiedzieć, co to jest alergia, dlaczego na nią chorujemy i czy można ją wyleczyć?

Alergia, a alergeny

Współcześnie alergię definiuje się jako chorobę rozwijającą się z powodu błędnej reakcji układu immunologicznego na substancje, które z reguły nie są dla nas szkodliwe. Odpowiedź organizmu wywołują alergeny, czyli niewielkie, przede wszystkim białkowe, cząsteczki.
Problem jednak w tym, że alergenem może być niemal każda substancja w środowisku człowieka. Jej prawidłowe zidentyfikowanie to największe wyzwanie dla lekarza.

Jak są rodzaje alergii?

Substancje uczulające można podzielić przynajmniej na kilka typów. Natomiast ze względu na ich sposób kontaktu z organizmem alergeny najczęściej dzielimy na wziewne i pokarmowe. Dodatkowo warto wyróżnić również alergeny kontaktowe oraz znajdujące się w jadach owadów i w lekach.

·     Alergeny wziewne

Mogą się znajdować, na przykład w roztoczach kurzu domowego, pyłkach roślin, czy zarodnikach grzybów pleśniowych. Popularne w tej grupie są również alergeny pochodzenia zwierzęcego. Przenikają do naszego organizmu wraz z wdychanym powietrzem. W chwili, gdy dostaną się na powierzchnię nosa lub gardła, mogą przenieść alergeny oraz umożliwić im wniknięcie w błonę śluzową i spowodowanie reakcji organizmu.

·     Alergeny pokarmowe

Alergeny zawarte w żywności to naturalne substancje, występujące głównie w postaci białek roślinnych i zwierzęcych. Zostały znalezione we wszystkich grupach produktów spożywczych. Do głównych wśród nich można zaliczyć: mleko krowie, białko jaja kurzego, soję, orzeszki ziemne, zboża zawierające gluten, mięso, owoce morza, ryby. Alergeny mogą znajdować się także w dodatkach do żywności, czyli w konserwantach, barwnikach czy wzmacniaczach smaku.

·     Alergeny kontaktowe

Mówiąc o alergenach kontaktowych mamy na myśli związki chemiczne, z których większość to hapteny. Substancje te stają się pełnowartościowymi alergenami dopiero po związaniu się z białkami naskórka. W bezpośrednim kontakcie ze skórą powodują różnego rodzaju podrażnienia.
Pomimo, że znanych jest ok. 4000 substancji chemicznych wykazujących działanie alergizujące, to najczęściej w tej grupie alergenów uczulają metale, środki konserwujące, tworzywa sztuczne i substancje zapachowe.

·     Jady owadów

W Europie Środkowej większość alergii na jad owadów powodowanych jest przez pszczoły miodne rzadziej przez osy, szerszenie czy trzmiele. Grupą osób szczególnie narażonych na użądlenia z racji wykonywanej pracy są pszczelarze.
Nie każda reakcja na użądlenie owada oznacza alergię i wymaga interwencji lekarskiej. Do normalnych objawów można zaliczyć: rumień, obrzęk i ból w miejscu użądlenia, utrzymujące się maksymalnie dobę.  Jeśli do tych objawów dojdą również reakcje skórne (obrzęk, świąd, pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy), oddechowe (kaszel, duszność), pokarmowe (bóle brzucha, biegunka), sercowo-naczyniowymi (spadek ciśnienia, zaburzenia pracy serca), wówczas można zakładać, że mamy do czynienia z alergią na jad owadów.

·     Alergeny w lekach

Reakcję alergiczną mogą wywołać praktycznie wszystkie znane substancje lecznicze, chociaż niektóre z nich powodują je z większą częstotliwością. W grupie leków częściej uczulających można znaleźć, między innymi: penicylinę, amoksycylinę oraz różne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takie jak metamizol, tramadol i inne.

Przyczyny alergii, czy winne są geny?

Naukowcy od lat starają się odpowiedzieć na pytanie, co jest przyczyną alergii i czy w jej wystąpieniu biorą udział geny. Mówiąc prościej, czy dziedziczymy alergię po swoich rodzicach. Zdaniem badaczy samej choroby nie odziedziczymy, ale pewną skłonność do jej wystąpienia już tak. Co to oznacza? Statystycznie prawdopodobieństwo wystąpienia alergii u dziecka zdrowych rodziców jest określane na 15 proc. Jeśli jedno z nich ma alergię, ryzyko zachorowania wzrasta do 30- 40 proc. W przypadku alergii u obu rodziców prawdopodobieństwo choroby u dziecka określa się na 60 – 80 proc.

Naukowcy zaznaczają jednak, że większy wpływ na wystąpienie chorób alergicznych mają czynniki środowiskowe. Co można do nich zaliczyć? Zmianę stylu życia, rodzaju spożywanych posiłków, narażenie na bierne palenie, z dużym prawdopodobieństwem także skażenie środowiska naturalnego, nadmierną higienę i zbyt często przyjmowane antybiotyki.

Objawy alergii

Warto od razu zaznaczyć, że alergia nie jest tym samym, co uczulenie. Mówimy o niej dopiero wówczas, gdy u osób uczulonych występują również objawy. Jakie w takim razie symptomy mogą sugerować alergię?

Najbardziej typowe objawy alergii to: katar, kichanie, zatkanie i świąd nosa, łzawienie i zaczerwienienie oczu, zapalenie spojówek, wysypka, silny świąd i suchość skóry, duszność, świszczący oddech, swędzenie i pieczenie warg oraz podniebienia, nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka. W zależności od rodzaju alergii może występować tylko część z wyżej wymienionych symptomów.

Alergia może czasami również objawiać się wstrząsem anafilaktycznym, który jest bezpośrednim stanem zagrożenia życia. Charakteryzuje się spadkiem ciśnienia tętniczego, utratą przytomności i dusznościami.

Reakcje krzyżowe

Zaczynamy o nich myśleć, gdy objawy alergii pojawiają się u nas po kontakcie z alergenem, na który pierwotnie nie byliśmy uczuleni. Zdarza się więc, że mamy, na przykład zdiagnozowaną alergię na pyłek brzozy, a odczuwamy objawy po zjedzeniu jabłka. W takiej sytuacji może właśnie dochodzić do reakcji krzyżowej, czyli błędnego zidentyfikowania uczulającej substancji przez nasz układ odpornościowy. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ wiele alergenów ma podobną budowę. Jeśli podobieństwo przekracza 70 proc, wówczas wystąpienie reakcji krzyżowej jest bardzo prawdopodobne.
Co ciekawe, tego typu reakcje wcale nie są rzadkie. Okazuje się, że nawet 60 proc. objawów alergii pokarmowej wcale nie jest wywołanych przez zjedzone przez nas pożywienie, ale może wiązać się z nadwrażliwością na pyłki.
Warto więc wiedzieć jakie alergeny najczęściej ze sobą krzyżują. Do tego typu reakcji często dochodzi między:

• pyłkami a pokarmami, np. osoby uczulone na pyłek brzozy mogą mieć objawy po zjedzeniu jabłka, wiśni, brzoskwini, gruszki, pietruszki, selera czy migdałów
• lateksem a owocami
• alergenami kota a wieprzowiną
• roztoczem kurzu domowego a owocami morza, przede wszystkim krewetkami

Metody rozpoznania alergii

Postawienie właściwej diagnozy w przypadku alergii często wiąże się z wieloma trudnościami. Kluczowe jest znalezienie substancji, która nas uczula. Diagnostyka rozpoczyna się od wizyty u lekarza. Specjalista przeprowadzi z chorym dokładny wywiad. Zapyta o występujące objawy, historię chorób alergicznych w rodzinie, ale także o nasz styl życia, spożywane posiłki czy sposób spędzania wolnego czasu. Zebrane informacje będą podstawą do przeprowadzenia dalszej diagnostyki.

Jeśli lekarz będzie podejrzewa alergię, zleci przeprowadzenie u chorego odpowiednich testów.

Wśród zleconych badań mogą się pojawić:

• Punktowe testy skórne – przeprowadza się je zazwyczaj na skórze przedramion lub pleców. W czasie testu kroplę roztworu alFergenu umieszcza się na skórze. Następnie osoba wykonująca test (zwykle pielęgniarka) nakłuwa skórę, przez kroplę alergenu, specjalnym lancetem. Wyniki odczytuje się po kilkunastu minutach – w przypadku naskórkowych testów punktowych i po 48 godzinach po wykonaniu testów płatkowych.
• Testy z krwi – wykonuje się pobierając od pacjenta niewielką ilość krwi. Polegają na oznaczeniu stężenia przeciwciał E w surowicy przeciw konkretnym alergenom. Wykonując testy z krwi wykorzystuje się zestawy alergenów tzw. panele (np. wziewne, pokarmowe, pediatryczne, atopowe czy oddechowe). Można również skorzystać z tzw. testów multipleksowych, które pozwalają na sprawdzenie w jednym badaniu stężenie przeciwciał E wobec nawet blisko 300 molekuł i alergenów (test Alex2). Co bardzo ważne, dzięki diagnostyce molekularnej lekarz jest w stanie przyśpieszyć postawienie diagnozy, ocenić możliwość wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych oraz reakcji krzyżowych. Tego typu diagnostyka jest również pomocna w kwalifikacji pacjentów do odczulania (immunoterapii).

• Próby prowokacyjne – do ich przeprowadzenia wykorzystuje się naturalne alergeny, np. pokarm. Podając pacjentowi niewielką ilość produktu, obserwuje się wystąpienie objawów. Co bardzo ważne, tego typu próby przeprowadza się pod nadzorem lekarza, najczęściej w szpitalu.

Czy alergię da się wyleczyć? Leki na alergię 

Jeśli już wiemy, że mamy alergię, często musimy dość radykalnie zmienić swoje życie. Najważniejsze będzie wyeliminowanie alergenu z naszej diety lub otoczenia. Jeśli nie będzie to możliwe, musimy postarać się maksymalnie ograniczyć nasz kontakt z substancjami uczulającymi. W przypadku nasilenia objawów, lekarz przepisze odpowiednie leki, najczęściej glikokortykosteroidy oraz preparaty przeciwhistaminowe.

Natomiast jedyną metodą leczenie przyczyn alergii jest immunoterapia. Polega na bezpiecznym podawaniu ekstraktu zawierającego alergeny, na które chory jest uczulony. Dzięki temu nasz układ odpornościowy uczy się tolerowania tych substancji. Immunoterapia zawsze jest prowadzona pod nadzorem doświadczonego specjalisty. Tego typu terapia trwa z reguły od 3 do 5 lat.

Nie każda osoba z alergią może skorzystać z immunoterapii. W Polsce tym sposobem można leczyć chorych uczulonych na pyłki (trawy, brzozy, olchy, leszczyny, bylicy), grzyby pleśniowe (Alternaria), roztocze kurzu domowego oraz jady owadów (osy, pszczoły). Rzadziej immunoterapię stosuje się na alergeny zwierzęce (kota i psa).

Rodzaje immunoterapii:

• podskórna polega na podawaniu najpierw w cyklu cotygodniowym, a następnie comiesięcznym odpowiednich dawek ekstraktu alergenowego w postaci zastrzyków.
• immunoterapia podjęzykowa może być prowadzona przy użyciu kropli lub tabletek. Rozpoczęcie leczenia przeprowadza się w gabinecie lekarza specjalisty, a następnie chory kontynuuje podawanie kolejnych dawek samodzielnie w domu.

*Journal of Allergy and Clinical Immunology Strona: JACI

* World Allergy Organization Strona: WAO

* Allergy (European Journal of Allergy and Clinical Immunology) Strona: Allergy Journal

* PubMed Strona: PubMed

* Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Allergies Strona: CDC Allergies

* UpToDate Strona: UpToDate

* Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology Strona: Current Opinion