Antybiotyki – szkodzą, czy ratują życie? Jak je stosować?

Jest wiele mitów na ich temat. nie ma jednak wątpliwości, że antybiotyki są jednym z największych osiągnięć medycyny XX wieku, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Przyczyniły się do wydłużenia życia człowieka, zwalczają wiele chorób uznawanych wcześniej za nieuleczalne.

Skąd zatem tak duża niechęć do nich? Nie byłoby jej gdyby były  stosowane odpowiedzialnie. Sprawdziliśmy co o antybiotykach wiedzieć trzeba.

Antybiotyki to inaczej leki przeciwdrobnoustrojowe, mające zdolność zabijania bakterii lub hamowania ich wzrostu. Stosowane są w celu leczenia zakażeń u ludzi i zwierząt. Nie wszystkie antybiotyki działają na każdy rodzaj bakterii. Wskazany antybiotyk może być skuteczny względem jednego lub wielu gatunków bakterii.

Ważne, by pamiętać, że antybiotyki są lekami do leczenia zakażeń bakteryjnych (nie wirusowych!).

Antybiotyki nie obniżają gorączki, nie leczą:

• grypy,
• przeziębienia,
• większości ostrych zapaleń gardła i oskrzeli,
• kaszlu,
• kataru – kolor kataru nie świadczy o jego charakterze.

Stosowanie antybiotyków na wirusy jest bezskuteczne! Wpływa natomiast szkodliwie na naturalna florę bakteryjną, zwiększanie oporności bakterii na antybiotyki.

Jak stosować antybiotyki?

• bezwzględnie stosować się do zaleceń lekarza,
• dostosować się do czasu leczenia (nie skracać go),
• pilnować dawkowania antybiotyków (nie obniżać dawki),
• przestrzegać częstotliwości dawkowania (np. nie przyjmujemy antybiotyku 3 razy dziennie, tylko 3 razy na dobę albo co 8 godzin).

Nieprawidłowe przyjmowanie antybiotyków powoduje niewystarczające stężenie leku w organizmie, a efektem takiego stanu jest oporność bakterii na leczenie podejmowane w przyszłości. To z kolei stanowi zagrożenie nie tylko dla zdrowia osoby, która w niewłaściwy sposób przyjmowała antybiotyki, ale również dla tych, którzy mogą ulec zakażeniu opornymi bakteriami.

Kiedy stosować antybiotyk i jak działa na bakterie?

Działanie antybiotyku rozpoczyna się już po przyjęciu leku. Nie jest to proces zauważalny od razu, ponieważ organizm potrzebuje czasu, by rozprowadzić lek w ustroju. Najczęściej pierwsze efekty terapii odczuwalne są po 2 – 3 dobach właściwego (zgodnego z zaleceniami lekarza) przyjmowania antybiotyku.

Skuteczność terapii antybiotykowej warunkowana jest licznymi czynnikami. To, jak szybko odczujemy działanie leku, zależy m.in. od rodzaju bakterii chorobotwórczej, naszego stanu ogólnego, przestrzegania zaleceń lekarza, kondycji układu immunologicznego, występowania chorób towarzyszących, wieku.

Jak zażywać antybiotyki? Antybiotyki a alkohol

Antybiotyki to silnie działające leki. Zwalczają patogeny, ale wpływają też na narządy, wchodzą w interakcje z regularnie przyjmowanymi lekami. Mogą różnie reagować z pokarmami, z uwagi na substancje w nich zawarte.

Trzeba pamiętać, że:

• nie należy popijać antybiotyku sokami, wysokozmineralizowaną wodą, napojami mlecznymi, napojami zawierającymi kofeinę (kawa, herbata, cola),
• najlepiej zażywać antybiotyk godzinę przed lub 2 godziny po posiłku, popijając go szklanką przegotowanej, przestudzonej wody,
• po spożyciu alkoholu obserwuje się wiele działań niepożądanych (m.in. nudności, wymioty, bóle głowy, drgawki), ponadto alkohol osłabia działanie większości antybiotyków, a dodatkowo osłabia cały organizm przez co opóźnia proces zdrowienia – dlatego podczas terapii nie należy spożywać alkoholu,
• preparaty wielowitaminowe mogą osłabiać działanie antybiotyku, stanowią dobrą pożywkę dla bakterii – warto je stosować już po zakończeniu antybiotykoterepii,
• nie zaleca się nadmiernej ekspozycji na słońce podczas przyjmowania antybiotyku, ponieważ mogą pojawić się reakcje fototoksyczne (np. wysypka, pieczenie, świąd).

Czy antybiotyki szkodzą?

Antybiotyki są grupą leków względnie bezpiecznych do stosowania, jednak podobnie jak inne leki mogą powodować działania niepożądane. Są to najczęściej lekkie objawy ze strony przewodu pokarmowego jak mdłości, biegunka, wymioty lub wysypki skórne o różnym stopniu nasilenia, ale mogą być cięższe, a nawet bardzo ciężkie jak wstrząs anafilaktyczny, wysoka gorączka, bóle stawów, ciężka biegunka poantybiotykowa.

Większość objawów ustępuje po odstawieniu antybiotyku, lecz Zawsze należy konsultować się z lekarzem, który zdecyduje o zmianie leku.

U osób w podeszłym wieku istnieje podwyższone ryzyko działań niepożądanych. W tej grupie wiekowej zwiększa się liczba czynników sprzyjających kumulacji leków, dlatego przed zaleceniem antybiotyku, lekarz zbiera dokładny wywiad na temat innych leków przyjmowanych przez pacjenta przewlekle lub okresowo.  

Stosowanie antybiotyków podczas ciąży i karmienia piersią wymaga zawsze bardzo dokładnego rozważenia przez lekarza, czy istnieje potencjalne ryzyko tego leczenia dla przyszłej mamy i płodu i czy korzyści wynikające z antybiotykoterapii przewyższają to ryzyko.

Jak wzmocnić odporność w czasie antybiotykoterapii?

Zubożenie flory bakteryjnej wpływa na osłabienie całego organizmu – patogeny wnikają przez drogi oddechowe i jelita do organizmu. Co w konsekwencji prowadzić może do zakażeń grzybiczych. Można temu zapobiec, wdrażając profilaktykę podczas antybiotykoterapii. Jak? Sięgając po probiotyki (bakterie odpowiedzialne za prawidłowe działanie flory jelitowej).

Lekarz lub farmaceuta właściwie dobierze preparat probiotyczny do wieku i potrzeb pacjenta oraz do rodzaju antybiotyku.

Probiotyk też powinien być przyjmowany według zaleceń lekarza. Antybiotyk niszczy bakterie – również te zawarte w probiotyku. Dlatego najczęściej powinno się je podawać rozłącznie, zachowując 2 godzinną przerwę pomiędzy jednym a drugim preparatem (na rynku dostępne są preparaty, które można przyjmować łącznie z antybiotykiem).

Antybiotyki, oprócz bakterii wywołujących infekcje, niszczą również te, które fizjologicznie występują w naszym organizmie i stanowią barierę przed wnikaniem wszelkich patogenów. Stąd po zakończonej antybiotykoterapii jesteśmy osłabieni i narażeni na kolejne zakażenia. W tej sytuacji konieczne jest odbudowanie mikroflory. Jak to zrobić?

• zadbać o wypoczynek po zakończonej kuracji antybiotykiem,
• zadbać o pełnowartościową dietę,
• zadbać o niezbyt intensywny ruch na świeżym powietrzu,
• co najmniej przez tydzień po zakończonej kuracji zażywać probiotyk.

Dieta przy antybiotykoterapii

W czasie leczenia antybiotykiem i po jego zakończeniu konieczne jest stosowanie probiotyków i prebiotyków. Jedne i drugie znajdziemy w aptece, ale warto pamiętać, że można się wspomóc również naturalnymi probiotykami, zmieniając nawyki żywieniowe. W diecie chorego powinny pojawić się kiszonki, kwas chlebowy i duża ilość produktów mlecznych (zsiadłe mleko, kefir, jogurt naturalny, maślanka).

Dobrym rozwiązaniem jest też zastosowanie diety prebiotycznej, bogatej w substancje pobudzające rozwój właściwej flory jelitowej. W odróżnieniu od probiotyków, prebiotyki nie zawierają żywych kultur bakterii, a jedynie wspierają ich rozwój. Ich źródłem są rośliny stanowiące codzienne pożywienie, np. cebula, czosnek, banany, pory, szparagi, cykoria, pszenica, ziemniaki, miód.

Antybiotyk to lek dla zdyscyplinowanych, którzy pamiętają i wiedzą, że:

1. nigdy nie należy stosować antybiotyku, który został z poprzedniej antybiotykoterapii
2. nie należy przyjmować antybiotyku „na wszelki wypadek”
3. bezwzględnie trzeba stosować się do zaleceń lekarza
4. nie można przerywać kuracji, nawet po ustąpieniu dolegliwości
5. należy pamiętać o stosowaniu probiotyków
6. należy zgłaszać lekarzowi wszelkie działania niepożądane
7. trzeba stosować podstawowe zasady higieny
8. jeśli to możliwe – trzeba zapobiegać zakażeniom poprzez szczepienia
9. nie można zachowywać niewykorzystanych antybiotyków (należy zapytać farmaceutę o sposoby postępowania z lekiem, który został)
10. trzeba o siebie dbać!

Konsultacja medyczna lek.med. Barbara Rusinek
Specjalista medycyny rodzinnej