Czy dieta może leczyć?

Czy dieta może leczyć?? Wraz z rozwojem medycyny i nauk o żywieniu coraz więcej dowodów naukowych potwierdza zależność stanu naszego zdrowia od prawidłowego odżywiania. Jakość i wartość odżywcza pożywienia wpływa na procesy metaboliczne, skład krwi, budowę komórkową czy gęstość kości. Badania prowadzone od wielu lat dowodzą, że prawidłowa dieta jest istotnym elementem niefarmakologicznego leczenia wielu chorób, w tym chorób układu krążenia. 

Choroby układu krążenia, wciąż zajmują pierwsze miejsce na liście przyczyn zgonów we wszystkich krajach rozwiniętych, również w Polsce. Głównym czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze.

Należałoby krótko wyjaśnić, czym w ogóle jest ciśnienie tętnicze krwi. Mówiąc obrazowo, to siła, która sprawia, że krew znajdująca się w naczyniach przepływa przez kolejne tętnice. Siła ta nie tylko przesuwa krew w naczyniach, ale naciska na ściany naczyń. Zwiększone ciśnienie tętnicze w naczyniach powoduje nadmierny nacisk na ścianki tętnic. Im dłużej trwa taka sytuacja, tym większe uszkodzenia zachodzą w naczyniach, co w konsekwencji prowadzi do  niebezpiecznych zmian w narządach wewnętrznych.

Co sprzyja powstawaniu nadciśnienia tętniczego?

W medycynie mówi się o dwóch rodzajach nadciśnienia – pierwotnym i wtórnym. Nadciśnieniu pierwotnemu sprzyja wiek powyżej 60 roku życia, nadwaga, niewłaściwa dieta z nadmierną ilością soli, obfite odżywianie, brak ruchu, alkohol, palenie papierosów, stres.

Nadciśnienie wtórne jest wynikiem istniejącej już choroby. Może występować przy schorzeniach nerek, chorobach naczyń, wadzie serca czy też cukrzycy. Dlatego tak ważne jest postawienie właściwej diagnozy i podjęcie skutecznego leczenia.

Biorąc pod uwagę, że wśród głównych czynników przyczyniających się do powstania nadciśnienia są czynniki żywieniowe, nadwaga i otyłość, to odpowiednia dieta i modyfikacja złych nawyków żywieniowych mają ogromne znaczenie w zapobieganiu wystąpienia nadciśnienia oraz w jego leczeniu.

Oczekiwane efekty lecznicze daje dietoterapia połączona z odpowiednią aktywnością fizyczną.

 Zacznijmy od redukcji masy ciała

Udowodniono bezpośredni związek między masą ciała a ciśnieniem – im większą pacjent ma masę ciała, tym wyższe będzie miał ciśnienie tętnicze. U osób otyłych i z nadwagą zmniejszenie masy ciała wiąże się z obniżeniem ciśnienia tętniczego – im większa redukcja masy ciała, tym większy spadek ciśnienia krwi.

Regularne ćwiczenia fizyczne powodują obniżenie ciśnienia tętniczego. Natomiast mała aktywność fizyczna wiąże się z większym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego.

Osoby prowadzące siedzący tryb życia powinny regularnie wykonywać ćwiczenia fizyczne przez 30 – 45 minut dziennie, głównie ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak chodzenie, bieganie czy pływanie. Nie należy zabierać się do intensywnych ćwiczeń, jeśli ciśnienie tętnicze jest nieuregulowane. Również ci,którzy do tej pory nie ćwiczyli regularnie, nie powinni zaczynać swojej aktywności od dużego i długiego wysiłku.Przed przystąpieniem do ćwiczeń najlepiej skonsultować się z lekarzem, co do ich zakresu i charakteru.

Ograniczmy spożycie soli

W wielu badaniach wykazano bardzo silne powiązanie wysokiego ciśnienia krwi i spożycia soli. Obecnie WHO zaleca, by spożycie soli w diecie nie przekraczało 5g/ dzień. Przede wszystkim zrezygnujmy ze stosowania gotowych kostek rosołowych, gotowych bulionów, sosów w proszku, mieszanek przypraw. W ich skład wchodzi głównie sól i wiele innych substancji m.in. glutaminian sodu, które szkodliwie działają na układ pokarmowy i sercowo-naczyniowy. Smak naszych potraw możemy poprawić stosując zioła: majeranek, tymianek, oregano, bazylia, czosnek, pietruszka, itp.

Ograniczając spożycie soli należy jednak pamiętać o tym, aby w diecie nie zabrakło produktów zawierających jod, czyli np. morskich ryb takich jak dorsz, makrela czy mintaj. Sól jodowana jest bowiem często naszym podstawowym źródłem jodu.

Zero papierosów

O negatywnym wpływie palenia papierosów na zdrowie nie trzeba nikogo przekonywać.  Wypalenie tylko jednego papierosa powoduje wzrost ciśnienia i przyspieszenie czynności serca. Istnieją badania, w których wykazano, że palacze mają wyższe wartości ciśnienia tętniczego.

Umiar w spożyciu alkoholu

Wśród alkoholi, pozytywne działanie poprzez umiarkowane spożycie, udowodniono w przypadku czerwonego wina. A dlaczego? Wytrawne czerwone wino zawiera związki flawonowe, m.in. resweratrol, które działają na układ krążenia, m.in. poprzez wzmacnianie ścian śródbłonka naczyniowego, hamują agregację płytek i wzmacniają ściany serca oraz wyrównują ciśnienia tętnicze. Pod pojęciem „umiarkowane spożycie alkoholu”, mówimy o dawce alkoholu nie przekraczającej 10-20 g u kobiet i 20-30g alkoholu u mężczyzn, pamiętając, że 10 g alkoholu odpowiada 100 ml czerwonego wytrawnego wina.

Dieta oparta na warzywach, owocach i zbożach pełnoziarnistych, kaszach, orzechach oraz nasionach

Zaleca się, by dziennie spożyć ok. 400 g warzyw i owoców (w tym 3/4 to warzywa). Są źródłem witamin, minerałów (m.in. magnezu i potasu, których niedobór wywołuje zachwiania w pracy układu sercowo- naczyniowego, a rolą potasu jest między innymi regulacja ciśnienia krwi), błonnika pokarmowego, flawonoidów, które wspomagają prawidłową pracę serca i pomagają utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi. Potwierdzono to w badaniach osób będących na diecie jarskiej, u których ryzyko sercowo-naczyniowe było niższe niż na diecie mięsnej. A kasze?  Podobnie jak warzywa i owoce są źródłem błonnika pokarmowego, flawonoidów, witamin i minerałów.

Już 200 g warzyw i owoców na dzień zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej oraz chorób układu krążenia. Szczególnie dobroczynne działanie mają zielone warzywa liściaste, warzywa krzyżowe, jabłka, czarne porzeczki, pełnoziarniste produkty zbożowe czy orzechy.

Ograniczamy tłuste produkty zwierzęce na rzecz ryb i olejów roślinnych oraz chudego nabiału

Tłuste mięso (przerośnięta wołowina, wieprzowina) oraz tłuszcze zwierzęce (smalec, masło) są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Ich nadmierne spożywanie skutkuje wzrostem poziomu cholesterolu we krwi i pojawieniem się incydentów naczyniowych w tym nadciśnienia. Unikajmy też mięsa przetworzonego.

Źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych są ryby i oleje roślinne. Zawierają kwasy nienasycone-omega-6 i omega-3 oraz jednonienasycone, które obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, zmniejszają ryzyko odkładania się płytki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych, a tym samym zapobiegają zamykaniu się światła naczyń, które jest przyczyną nadciśnienia tętniczego.

Ryby morskie, będące źródłem kwasów omega-3-DHA, powinno się spożywać co najmniej dwa razy w tygodniu, by dostarczyć  odpowiedniej ilości kwasów DHA i zmniejszyć ryzyko sercowo- naczyniowe. Zaleca się, by tłuszcze roślinne spożywać na surowo i jako dodatek do potraw.

Nabiał to źródło białka i wapnia. Wybieramy jednak te o obniżonej zawartości tłuszczu. Wśród produktów nabiałowych warto spożywać fermentowane (jogurty naturalne, maślanki, kefiry), ponieważ zawierają bakterie probiotyczne, które korzystnie wpływają na pracę przewodu pokarmowego, obniżają poziom cholesterolu we krwi i wpływają na metabolizm tłuszczu w organizmie.

Wprowadzenie wszystkich tych składników w codziennym żywieniu wpływa korzystnie na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia i chroni przed jego dysfunkcją.

Stosując zalecenia dietetyczne i wprowadzając do tego codzienną aktywność fizyczną, można poprawić jakość swojego życia, wspomóc leczenie nadciśnienia bądź obniżyć ryzyko jego wystąpienia, a przy tym skutecznie zapobiegać chorobom układu krążenia.

Autor tekstu:  

Dr n. med. Beata Nakonieczna – dietetyk